مبتلایان به نقرس و رژیم غذایی
نقرس يک اختلال متابوليسم بازهاي آلي پورين مي‌باشد که در آن مقادير بالا و غير طبيعي اسيداوريک در خون تجمع مي‌يابد، در ادامه اورات سديم تشکيل شده و در مفاصل کوچک و بافت‌هاي احاطه‌کننده آن رسوب مي‌کند.
رسوبات اورات(کريستال هاي اورات)، مي‌تواند بافت مفصلي را تخريب کرده و به علائم مزمن آرتريت(التهاب مفاصل) منجر شود. در نقرس مزمن اين رسوبات به‌طور معمول در نرمه ي گوش يا انگشت شست پا، يا آرنج تجمع مي‌يابد . نقرس (Gout) يکي از قديمي‌ترين بيماري‌هاي ثبت شده در تاريخچه پزشکي است.
نقرس بيماري است كه خود را با علايم افزايش اسيداوريك خون، التهاب مفصلي دردناك و رسوب كريستال‌هاي اورات سديم و سنگ‌هاي كليوي اسيداوريكي نشان مي‌دهد.
طبق آمار موجود از هر هزار مرد حدود 7 نفر و از هر هزاران زن حدود يك نفر به اين بيماري مبتلا مي‌شوند. ميزان بروز اين بيماري در مردان با ميزان اسيداوريك خون ارتباط دارد، بطوري كه در اسيد اوريك كم‌تر از 7 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر، اين ميزان 1/0 و در اسيد اوريك بالاي 9 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر، ميزان بروز اين بيماري به 5 درصد مي‌رسد. (عدد طبيعي اسيداوريك در خانمها بين 6 ـ 2.6 و در آقايان 7.2 ـ 3.5 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر است).
این بیماری در مردان شایعتر و شروع آن بعد از سن 40سالگی است.از آنجایی که استروژن باعث تخلیه اسید اوریک از کلیه می شود،شروع این بیماری در خانمها بعد از سن یائسگی می باشد.
رژیم غذایی متعادل برای بیماران نقرسی رژیمی است که 70درصد آن کربوهیدرات پیچیده، 10-15 درصد آن پروتئین و 15-18 درصد آن چربی باشد.در ضمن باید مصرف غذاهای حاوی پورین بالا را محدود نموده و غذاهای کم پورین را مصرف نمود.رژیم غذایی که کربوهیدرات آن پایین باشد باعث بدتر شدن نقرس می شود.
نقرس در اثر توليد بيش از حد يا دفع كم‌ترازحد اسيد اوريك (يا هر دو) بوجود مي‌آيد. از ميزان600 تا 700 ميلي‌گرم اسيد اوريكي كه روزانه دفع مي‌شود، يك سوم از رژيم غذايي (پورين موجود در مواد غذايي مصرفي) و دو سوم از منابع داخلي بدن حاصل مي‌شود.
ده درصد موارد نقرس بر اثر توليد بيش از حد اسيداوريك و 90 درصد آن بر اثر كاهش دفع اسيداوريك است. برخي از داروها و اختلالات و بيماري‌ها هم مي‌توانند عامل افزايش غلظت سرمي اسيد اوريك باشند. داروهايي كه مي‌توانند در اين زمينه نقش داشته باشند عبارتند از: مصرف طولاني مدت و زياد داروهاي مدر، لوودوپا، اسيد نيكوتينيك، پيرازيناميد و … . مصرف الكل و مشروبات الكلي نيز از عوامل افزايش اسيد اوريك خون مي‌باشد.
از اختلالاتي كه مي‌تواند منجر به افزايش اسيداوريك خون شود مي‌توان به لوسمي‌ها (سرطان خون)، لنفوم، نارسايي كليه، گرسنگي‌هاي طولاني و مفرط، چاقي، مسموميت با سرب و … اشاره كرد.
شايع‌ترين علامت بيماري نقرس در كنار افزايش سطح اسيداوريك خون، التهاب مفصلي دردناك است. همان طور كه گفته شده معمولا به صورت درد در مفصل اندام تحتاني و در درجه اول انگشت شست پا است كه البته ساير محل‌هاي گرفتاري به ترتيب شيوع بعد از مفصل انگشت شست پا، مي‌تواند مچ پا، پاشنه‌ها، زانوها، مچ انگشتان دست‌ها و آرنج باشد.
بيماري کليوي در افراد مبتلا شايع است و سنگ‌هاي کليوي اسيداوريکي به وجود مي‌آيند. اين بيماري که اغلب در سنين بعد از 35 سالگي اتفاق مي‌افتد و به‌طور عمده مردان را گرفتار مي‌سازد، با شروع ناگهاني و حاد درد آرتريتي موضعي مشخص مي‌شود که معمولاً در انگشت بزرگ پا شروع مي‌شود و به سمت بالاي پا امتداد مي‌يابد.
در يک مطالعه گذشته مشاهده شده در افراد داراي زمينه خانوادگي نقرس، سن شروع بيماري 5/7 سال زودتر از ساير افراد بيمار بوده و داراي مقادير بيشتر تري گليسيريد و کلسترول خون مي‌باشند و فشار خون بالا شيوع بالاتري در اين افراد دارد.
يک اختلال همراه با نقرس، چاقي مي‌باشد. به نظر مي‌رسد افزايش بافت چربي، موجب تشديد خطر ايجاد مقاومت به انسولين در نقرس مي‌شود و ممکن است اين بيماران را در معرض خطر بيماري قلبي- عروقي نيز قرار دهد.
در ضمن کتوز ايجاد شده در نتيجه بي‌غذايي يا رژيم کم کربوهيدرات، خوردن، نوشيدن و ورزش بيش از حد نيز مي‌تواند زمينه‌ساز حمله باشد.
عواملی که موجب افزایش اسید اوریک و ایجاد نقرس می شوند:
1- افزایش تولید اسید اوریک به وسیله بدن
2- کاهش خروج اسید اوریک توسط کلیه ها
3- افزایش دریافت غذاهای پورین
4- بیماری های حاد
5- ضربه روحی
6- جراحی
7- تب
8- کمبود آب بدن
9- خوردن بیش از حد شام
10- بعضی از داروها مانند: آسپرین
آیا شما در معرض خطر هستید؟
بعضی مشکلات احتمال بروز نقرس را افزایش می دهند. این مشکلات و بیماری ها شامل: افزایش فشار خون، دیابت نوع 1 و 2، کلسترول بالا، مشکلات گوارشی، کاهش توده عضلانی، چاقی، مصرف غذاهای پورین دار، گرسنگی یا کم خواری، بیماری های کلیوی و لوسمی (سرطان خون) و پسوریازیس (نوعی بیماری پوستی) و ناهنجاری در هموگلوبین.
درمان تغذيه‌اي در بيماري نقرس و افزايش اسيد اوريك خون
نقرس يك ناهنجاري متابوليسم پورين است كه علامت مشخصه آن سطوح غيرطبيعي و بالاي اسيد اوريك در خون و رسوبات اورات سديم در بافت‌هاي نرم و استخواني نظير مفاصل و غضروف‌ها و تاندون‌ها است. بنابراين يكي از مهم‌ترين مسايل در رژيم غذايي اين بيماري اعمال برخي محدوديت‌ها در پورين رژيم دريافتي، خصوصا در مرحله حاد بيماري مي‌تواند باشد.
رژيم محدود از پورين به مثابه يك كمك فرعي براي درمان دارويي جهت كاهش ترشح اسيد اوريك تا ميزان 200 تا 400 ميلي گرم در روز مي‌تواند كمك كننده باشد (همان طور كه گفته شد حدود 700 ـ 600 ميلي‌گرم اسيد اوريك از يك فرد عادي روزانه دفع مي‌شود) و ميزان سطح اوريك را تا يك ميلي‌گرم در دسي‌ليتر پايين بياورد.
در رژيم محدود از پورين، دريافت پورين به حدود 150 ـ 120 ميلي‌گرم در مقايسه با دريافت روزانه معمولي آن كه عددي بين 600 تا 1000 ميلي‌گرم در روز است، محدود مي‌گردد. اين رژيم به عنوان يك عامل كمكي در بيماري نقرس و ساير ناهنجاري‌هاي موثر بر متابوليسم پورين تجويز مي‌شود و براي پايين آوردن سطح اوريك در بدن طراحي شده است. در اين رژيم منابع غذايي سرشار از پورين نظير جگر، اندام‌هاي غده‌اي، ماهي و غذاهاي دريايي، گوشت، لوبيا، نخود، زردچوبه، قارچ خوراكي، گل كلم و اسفناج با توجه به شرايط بيمار محدود مي‌شود. مصرف اين غذاها در طي حمله حاد نقرس مجاز نمي‌باشد و هنگامي‌كه مرحله حاد فروكش مي‌كند فرد مجاز به مصرف يك سهم غذايي 60 گرمي از اين غذاها خواهد بود.
بيماران مي‌توانند غذاهايي را كه اساسا عاري از پورين است به دلخواه مصرف نمايند. اين غذاها عبارتند از نان و غلات، شير و فرآورده‌هاي لبني، تخم‌مرغ، ميوه‌جات، سبزيجات و نوشيدني‌هاي غير الكلي.
مصرف روزانه پروتئين به حدود 8/0 گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن بدن محدود مي‌شود (ميزان مصرف پروتئين يك فرد عادي حدود 1 گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن بدن است. مثلا يك فرد 70 كيلوگرمي‌به 70 گرم پروتئين نيازمند مي‌باشد). مصرف روزانه گوشت نبايد از 120 ـ90 گرم بيشتر باشد.
براي افزايش دفع اسيد اوريك لازم است بيماران رژيم غذايي سرشار از كربوهيدرات (مثل نان، برنج، ماكاروني، غلات و …) و كم‌چربي داشته باشند و خصوصا در وعده‌هاي شام از خوردن غذاهاي سنگين و زياد پرهيز كنند.
كنترل و حفظ وزن مطلوب براي اين بيماران از اهميت خاصي برخوردار است. بنابراين بايد سعي كنند با رعايت رژيم غذايي متعادل و انجام حركات ورزشي و خصوصا پياده‌روي وزن خود را در حد ايده‌آل حفظ كنند.
براي رقيق كردن ادرار و تسريع دفع اسيد اوريك و پيشگيري از رسوب اورات در كليه‌ها و تشكيل سنگ‌هاي كليوي نوشيدن آب و مايعات به مقدار فراوان براي اين بيماران توصيه مي‌شود، بطوري كه روزانه نوشيدن حدود 3 ليتر مايعات براي اين بيماران ضروري و لازم دانسته شده است. بيماران بايد از نوشيدن نوشيدني‌هاي حاوي الكل اجتناب كنند. زيرا الكل ترشح دفع اورات توسط كليه‌ها را مهار مي‌كند.
در انتها قابل ذكر است كه داشتن وزن ايده‌آل و رژيم غذايي مطلوب و مناسب مي‌تواند تا حدود زيادي بيماران را از مصرف دارو و عوارض حاصل از بيماري محفوظ نگه دارد
درمان تغذيه‌اي
اسيد اوريک از متابوليسم پورين‌ها حاصل مي‌شود و حاوي قسمتي از نوکلئوپروتئين‌هاست. اگر چه در گذشته نقرس با رژيم کم پورين درمان مي‌شد، اما امروزه داروها به‌طور عمده جايگزين محدوديت‌هاي سخت رژيم‌هاي کم پورين شده‌‌‌اند. البته بعيد است که محدوديت پورين‌هاي غذايي به طور قابل ملاحظه اي مقادير اسيداوريک را کاهش دهد.
بهتر است افراد مبتلا به نقرس، غذاهاي غني از پورين را به منظور کاهش دادن استرس متابوليک (نظير کتوز ايجاد شده به علت رژيم سخت) و کاهش استفاده از داروها به مقدار خيلي کم مصرف کنند.
محدوديت غذاهاي حاوي پورين در مرحله حاد نقرس، براي پرهيز از اضافه شدن پورين خارجي به مقدار بالاي اسيد اوريک موجود مي‌باشد. محدوديت پورين (مثلاً در موارد شديد نقرس)، بايد تا مقدار 150- 100 ميلي گرم در روز باشد.
در اين بيماران افزايش دريافت مايعات (حدود سه ليتر در روز) براي کمک به افزايش دفع اسيداوريک از کليه‌‌ها و به حداقل رساندن احتمال تشکيل سنگ‌هاي کليوي لازم است. از آنجايي که دفع اورات با مصرف چربي‌ها کاهش و با مصرف کربوهيدرات‌ها تمايل به افزايش دارد، رژيم غذايي بايد به‌طور نسبي کربوهيدرات زياد (55- 50 درصد کالري)، چربي کل متعادل (30% کالري)، کلسترول متعادل (کمتر از 230 ميلي‌گرم در روز) و پروتئين متوسط داشته باشد.
در فواصل بين حمله‌ها،ي نقرسي رژيم غذايي براي بيماران دريافت کننده داروهاي کنترل کننده نقرس، عبارت از يک رژيم طبيعي و کافي و همچنين رسيدن به وزن قابل قبول و حفظ آن براي جلوگيري از ايجاد کتوز مي‌باشد.
پيشنهاد شده که سويا منبع پروتيين ترجيحي در بيماران نقرسي باشد. نشان داده شده که خوردن سويا باعث تغيير غلظت پروتئين پلاسما و افزايش ترشح کليوي اسيداوريک مي‌شود.
مصرف الکل (اتانول) توليد اسيداوريک را افزايش مي‌دهد، اما هميشه باعث حمله نقرسي نمي‌شود. با اين وجود، بايد بيمار از مصرف الکل خودداري کند.
تقسيم بندي مواد غذايي بر اساس مقدار پورين موجود در آنها
گروه اول :
مقدار زيادي پورين دارند (1000- 100 ميلي‌گرم نيتروژن پوريني در 100 گرم غذا) که بايد از مصرف آنها خودداري کرد و شامل :
فرآورده‌هاي گوشتي، گوشت قيمه شده، سوپ گوشت، آبگوشت غليظ ، مغز، گوشت غاز و کبک، ماهي کولي، ماهي خال خالي، ماهي ساردين و مخمرهاست.
گروه دوم :
مقدار متوسطي پورين دارند (100- 9ميلي‌گرم نيتروژن پوريني در 100 گرم غذا) و مصرف آنها به مقدار کم مجاز است که شامل : ماهي و گوشت (به غير از موارد گروه 1)، ماکيان، مارچوبه، لوبياهاي خشک، عدس، قارچ و اسفناج است.
يک سهم (90- 60گرم) از گوشت، ماهي يا مرغ، و يا يک سهم (نيم فنجان) سبزيجات اين گروه در روز، در دوران بهبودي مجاز است.
گروه سوم :
مقدار کمي پورين دارند. غذاهاي اين گروه مي‌توانند هر روز استفاده شوند و شامل :
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، نان سفيد و ترد، کيک و شيريني‌جات، ميوه، زيتون، کره يا مارگارين و روغن‌ها، دسرهاي ژلاتيني، داروهاي گياهي، نوشيدني‌هاي گازدار، شير، پنير، بستني، فرني، غلات و محصولات آن، شکلات، آجيل‌ها، قهوه، چاشني ها، ترشي‌ها، کرم، تخم‌مرغ، سبزيجات (به غير از موارد گروه 2) ، نمک، چاي، شکر و شيريني‌جات، سرکه و سس سفيد است.
جهت جلوگیری و یا کاهش حملات نقرس، رعایت نکات زیر بسیار مفید است :
* چاقی باعث حملات نقرس می شود
* رژیم پر چرب باعث کاهش دفع اسید اوریک میگردد
* در مواقع حملات نقرس باید به بیمار اب قند داد(در صورتی که بیمار دیابتی نباشد)
* دادن اب فراوان باعث افزایش دفع اورات سدیم و اسید اوریک میگردد .
* پرهیز از مصرف غذاهای سرشار از پورین ، این غذاها سبب تولید اسید اوریک بسیار زیادی در بدن می شود.که سبب تشدید بیماری نقرس می شود.معمولا غذاهایی که منابع خوب پروتئین هستند .حاوی پورین زیادی نیز هستند. مانند: گوشت قرمز، غذاهای دریایی (ماهی، میگو،…..)،احشاء داخلی مانند کله پاچه،مغز،جگر،دنبلان وماکیان.
* محدود کردن مصرف غذاهایی که سطح متوسطی از پورین دارنداز جمله: .مارچوبه،گل کلم، اسفناج،ریواس،لوبیاها،قارچ وعدس (این مواد در زمان حملات نقرس باید کاملا حذف شود.).
* خودداری از مصرف زیاد چربی ها(بیشتر از 30٪ انرژی روزانه از چربی ها نباشد).زیرا چربی زیاد مانع دفع اسید اوریک می شود وسبب افزایش حملات ودرد نقرس می گردد.
* محدود کردن مصرف گوجه فرنگی، محصولات گوجه فرنگی، توت فرنگی و زرده ی تخم مرغ این مواد سبب اسیدی شدن خون میشوند ،این عامل به تشکیل کریستال های اورات کمک کرده وسبب افزایش حملات نقرس در گروهی از بیماران می گردد.در بعضی ازبیماران حساسیت به این مواد دیده نشده است.
* روزانه مصرف حداقل 8 لیوان آب بسیار مفید است. موارد ذکر شده در زیر نقش آب را روشنتر میسازد:
· آب به خروج اسید اوریک در بدن کمک میکند.
· از تشکیل سنگهای کلیوی جلوگیری مینماید.
· حملات نقرس را کاهش میدهد.
· سبب جلوگیری از خشکی مفاصل میگردد.
· به کاهش وزن کمک میکند.
* ورزش کنید؛ برای بیماران نقرسی ورزش مستمر و ملایم توصیه میشود .3 بار در هفته به مدت نیم ساعت ورزش یا پیاده روی بسیار مناسب است. ورزشهای سنگین و شدید میتواند باعث افزایش اسید اوریک شوند و به همین جهت توصیه نمیگردند. شنا یکی از بهترین ورزشها برای بیماران نقرسی است.
* از الکل دوری کنید.الکل علاوه بر مضرات فراوان ،مانع دفع اسید اوریک از طریق کلیه ها می شود.
* اگر اضافه وزن دارید و یا چاق هستید، سعی کنید تحت نظر متخصص تغذیه به آرامی وزن خود را کاهش دهید، زیرا رژیمهای سخت و شدید میتواند سبب افزایش اسید اوریک در خون شوند. توجه داشته باشید که چاقی به تنهایی نیز میتواند سبب افزایش اسید اوریک خون گردد. بنابراین به جرات میتوان گفت که ورزش و تغذیه صحیح میتواند از عوارض وخیم نقرس جلوگیری کنند.
* روزانه مقداری گیلاس مصرف نمایید. این میوه نقش مهمی در بر طرف کردن درد وحملات نقرس دارد، بطوریکه مصرف روزانه 250 گرم از این میوه میتواند سطح اسید اوریک را در خون پایین آورده و حملات نقرس را کم نماید. انواع گیلاس منبع خوبی از آنتوسیانینها وفلاونوئیدها هستند، که عوامل کمک کننده در سلامت مفاصل هستند.
* محلول بسیار رقیق شده ی سرکه سیب ،یک محلول کمک کننده به این بیماران است .بطوریکه پس از دو روز استفاده از این محلول ،کاهش درد وسوزش را اظهار می کنند. روش تهیه ی این محلول بدین صورت است که مقدار 2 قاشق چایخوری سرکه سیب را به 450 سی سی آب اضافه کرده و این محلول را 3 بار در روز همراه با غذا میل نمائید. در ضمن در صورت دلخواه، به این محلول، 2قاشق چایخوری عسل اضافه نمائید(در افراد دیابتی اضافه کردن عسل توصیه نمی شود).
* توصیه می شود در هر ماه به مدت 5 روز از مصرف مواد قلیایی خوداری نمایید.
* نوشیدن 8تا 12لیوان آب در روز توصیه می شود.زیرا مقادیر زیاد آب به خروج اسید اوریک اضافی از خون کمک می کند.
* وزن خود را در حد مطلوب حفظ نمایید.زیرا وزن زیاد باعث فشار به مفاصل شده و تولید اسید اوریک را نیز در بدن افزایش می دهد.در ضمن هر گونه کاهش وزن سریع نیز می تواند باعث افزایش اسید اوریک در خون شود.
-مصرف الکل را قطع کنید.زیرا هر نوع الکلی بویژه آبجو سطح اسید اوریک را افزایش می دهد.
* مکمل های روغن ماهی مصرف کنید.زیرا اسیدهای چرب امگا 3 برای تسکین درد و ایجاد مفاصل سالم لازمند.
-میوه جات ،سبزیجات و غلات سبوس دار مصرف نمایید.تحقیقات نشان داده است که حتی سبزیجات دارای پورین بالا نقرس ایجاد نمی کنند.
* مصرف گوشت قرمز و غذاهای دریایی را کاهش دهید.مصرف اینگونه مواد غذایی خطر ابتلا به نقرس را 50درصد افزایش می دهد.
* گوشت مرغ و لبنیات کم چرب مصرف نمایید. گوشت مرغ منبع خوب پروتئین است که در ایجاد نقرس نقش ندارد. در ضمن مصرف 2بار در روز لبنیات کم چرب خطر ابتلا به نقرس را 50 درصد کاهش می دهد.
* مصرف قندهای ساده را کم نموده و به جای آن از قندهای مرکب که در برنج قهوه ای و غلات سبوس دار یافت می شود استفاده نمایید.
